منظر فرهنگی هورامان، اورامانات، ریشه در کوه و اندیشه بر فراز آسمان
به گزارش بیباپ، منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات به علت ویژگی ها و شاخص های منحصربه فرد و برجسته در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو با رأی اکثریت اعضای کمیته روز گذشته (سه شنبه پنجم مرداد 1400) به ثبت رسید.
ثبت این منظر از سوی یونسکو با معیارهایی همانند گواهی بی همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده و نمونه برجسته ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ، بیانگر سنت فرهنگی و تمدنی ارزشمند و تعامل مردمان دو استان کردستان و کرمانشاه با محیط زیست است که منجر به فرهنگی غنی و پایدار در این منطقه شده است.
منطقه هورامان دارای قدمت تاریخی با پیشینه کهن فرهنگی، آداب ورسوم و نمادهای فرهنگی ویژه ای است که گوشه هایی از زوایای فرهنگ غنی و پربار این منطقه را نمایان می نماید. پیشینه سکونت در این منطقه به پیش از تاریخ برمی گردد که کشف قباله های هورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید نموده است.
هورامان/ اورامانات منطقه ای فرهنگی جغرافیایی در غرب ایران و در میان دو استان کردستان (جنوب غرب استان) و کرمانشاه (شمال غرب) با مردمانی است که هزاران سال در تعامل با طبیعت در آن سکونت دارند. اینجا سرزمینی است که همه عناصر اصلی آن اعم از موسیقی، ادبیات، معماری، باورها، آیین ها، هنر و زبانش با بوی کوه، رنگ آسمان و سرشت آب و فرهنگی انسانی و باستانی آمیخته در اسطوره ها را در دامان طبیعت خلق نموده است.
منظر فرهنگی یاد شده نشان از تعامل میان انسان و طبیعت و شامل مجموعه های انسان ساخت هماهنگ با شیب صخره ها و بستر طبیعی، گویای سیر تکامل جامعه انسانی و سکونتگاه های بومی در سازگاری با محیط طبیعی است. درواقع یکی از دلیل های تداوم سکونت در این منطقه توسعه زیستگاه های آن است که سبب پایداری آن شده است. معماری روستاهای موجود در این منطقه با انطباق بر شیب ها به شکل پلکانی شکل گرفته است که نشان از هم نشینی مسالمت آمیز عوامل طبیعی و انسان ساخت دارد به طوری که وجود یکی مکمل دیگری شده است.
این منظر دربردارنده ارزش های منحصربه فرد طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ملموس و ناملموس بسیاری است. تمامی ابعاد مادی و معنوی زندگی انسان ها در منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات برگرفته از سنت ها و تجربه های گوناگونی است که در طول تاریخ از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است.
سرمنشأ ارزش های شکل یافته در این منطقه و سرسختی و خلاقیت ساکنان پرتلاش آن را می توان در جغرافیا و ویژگی های طبیعی آن همانند کوه های مرتفع و طبیعت سرسخت، دره های عمیق، زمستان های خشن، تابستان های گرم و خشک، رودهای پرخروش و منشأهای تاریخی و اعتقادی بسیاری جستجو کرد.
اصطلاح منظر فرهنگی شامل تمام ویژگی های میراث ملموس، ناملموس و تنوع های زیست محیطی و فرهنگی با وابستگی به دگرگونی مداوم و پویایی زمان و مکان است که تمامی عامل ها و پدیده های مربوطه را شامل می گردد. بنابراین منظر فرهنگی سازوکاری برای شناخت یکپارچگی یک منطقه تاریخی و پیوند آن با محیط است.
این منظر ازنظر جغرافیایی بسیار خشن و دارای موانع طبیعی متعدد است که زندگی ساکنان این منطقه را در تمامی زمینه ها تحت تأثیر قرار داده است. وجود کوه های بلند و صخره ای، دره های عمیق ورودهای خروشان و چشمه های آب فراوان، منجر شده تا مردم هورامان در طول تاریخ در یک سیر تکاملی و با خلاقیت و روش های مبتکرانه با محیط خود انطباق پیدانموده و با آن سازگار شوند و منظر خاصی از تاریخ و فرهنگ زندگی کوهستانی از دوره های باستان تا به امروز را خلق کند. می توان گفت فرهنگ هورامان ریشه در کوه و اندیشه بر فراز آسمان دارد.
هورامان / اورامانات پهنه وسیع از سکونت گاه هایی است که بیان نماینده سبکی از زندگی بشر بر روی این کره خاکی را نشان می دهد. الگوی استقراری، نوع سکونت و الگوی معیشتی کوچ رو، نیمه کوچ رو و یکجانشین در جهت شناخت فرایند تطوری الگوی استقراری و سکونت جوامع در دوره شروع یکجانشینی تا حدودی در کاوش های باستان شناسی در ارتفاعات زاگرس و تاروس در دهه 60 میلادی اطلاعات خوبی در این زمینه ارائه داده است.
مطالعه الگوهای کوچ به همراه معماری و الگوی معیشت در این منطقه ها نشان می دهد که این سبک از زندگی شباهت بسیاری با خانه های دوره نوسنگی دارد که در معرفی و شناخت تاریخ شیوه های زندگی بشر بسیار حائز اهمیت است.
معماری در هورامان دارای حداقل دخالت بر روی سطح زمین و حداکثر بهره وری است. بهره وری مطلوب از نور و انرژی با استفاده از روش های خلاقانه یک اصل مهم در معماری هورامان است. اساس و بنیان تفکر ساخت وساز در هورامان کمترین آسیب به طبیعت است.
در راهنمایی نور خورشید در بناها هم الگوهای جذب انرژی دیده می گردد هم الگوهای برگرفته از آیین و مذهب کهن. چیدمان سنگ ها بر روی هم دارای تفکر و بنیان کهنی است که مهم ترین ویژگی آن بر پایه پایداری و حفظ محیط زندگی ساکنان است.
به عبارتی ساکنان آن توانسته اند باتجربه ای که در مواجهه اقلیم و محیط زیست به دانش های بومی متفاوتی دست پیدا نمایند که در کنار برطرف تهدیدها و سازگاری با محدودیت های محیطی از قبیل نبود زمین هموار برای کشاورزی و ساخت مجموعه های مسکونی، زمین های باغی جهت انجام امور باغداری، نبود مراتع کافی و به نسبت مناسب جهت دامداری، از تمامی ظرفیت های آن در جهت یافتن پایدارترین شیوه های معیشت استفاده نمایند.
خودکفایی مردمان این منطقه در جهت پاسخ به نیازهای مادی خود یکی از مهم ترین عوامل تداوم سکونت و تکامل جامعه انسانی در این منطقه از گذشته تا به امروز بوده است.
با تبریک مجدد این رویداد فرهنگی به ملت شریف ایران، جامعه میراث فرهنگی، مردم پرتلاش و جوامع محلی استان های کردستان و کرمانشاه و دست اندرکاران تهیه این پفراینده بااهمیت، امیدوارم که مدیران و مسئولان استانی و شهری با در نظر گرفتن ارزش های منحصربه فرد و معیارهای پذیرفته شده و پلان مدیریت منطبق بر پفراینده برنامه های آینده خود را هم راستا با ویژگی های ملی وجهانی این پدیده کم نظیر در 409 هزار هکتار عرصه و حریم و برنامه های بلندمدت ارائه شده در پفراینده، مدون نمایند.
بعلاوه با آرزوی توسعه همه جانبه صلح، دوستی و همبستگی بیش ازپیش دو کشور همسایه ایران و عراق امیدوارم هورامان عراق هم در آینده ای نزدیک به این پفراینده ملحق گردد و همانند گذشته پرافتخار، همه مردم هورامان/اورامانات از فرهنگ، تمدن این منطقه کم نظیر حفاظت نمایند.
منبع: گردشبان