طلوع گل سرخ در برزک - بیباپ

به گزارش خبرنگاران، روزنامه ایران نوشت: زمین غنچه ها را در اشتیاق شکفتن بی تاب کرده و زمان دقیقه ها و ثانیه ها را برای گلچین هایی که با تندرستی و در سکوت، گل های خندان محمدی را از سرشاخه ها گردن می زنند، کوتاه و کوتاه تر می کند. کارگران گلچین چشمی به مشرق دارند و آفتاب که حالا از خوابگاه سرخ و نارنجی خویش برخاسته و رو به بلندای آسمان قد می کشد و چشمی به دست ها که بسرعت قیچی تیز و خوشدست را به سمت گل هایی حمله ور می کنند که خیلی وقت نیست رو به کوهستان کرکس می خندند.

شدت اشعه های خورشید تندتر می شود و عقربه های ساعت از پنج و نیم که شروع کار است به 12 رسیده و این یعنی خاتمه کار. گلی که بعد از ساعت 12 چیده شود دیگر گل صبحگاهی نیست. گلبرگ ها و پرچم گل ها که با تابش خورشید گرم شوند، عطر گل هم می پرد، رنگ و روی گل از حالت صورتی پررنگ و شفاف به صورتی بی حال و رو به سفیدی تغییر می کند و گلبرگ های نازک و حریروار هم بی حال و پژمرده می شوند.

اینها همه از چشمان دقیق و تیزبین گلاب گیرهایی که در برزک دیگ ها و پارچ های مسی 40 و 80 لیتری را آماده کرده اند و منتظرند تا گل ها در بسته های نایلونی 5 و 10 کیلویی به کارگاه برسند پنهان نمی ماند. بسته ها در کارگاه تخلیه می شوند و صاحب کارگاه یکی دوتای آنها را باز می کند، گلبرگ ها را با انگشتانش لمس می کند، بو می کشد و به کارگری که با سررسید رنگ و رو رفته ای چشم به دهان صاحبکار خود دارد، می گوید: بنویس! گل صبحگاهی 300 کیلو…

دره سرسبز برزک پای دامنه کوه های کرکس واقع شده است و مرتفع ترین و خنک ترین منطقه مسکونی کاشان را در خود جای داده است. دهان این دره با شهر 4 هزار و 500 نفری برزک و باغ ها و مزارع کشاورزی پر شده است. کوهستان کرکس تأمین کننده آب برزک است و چندین چشمه در درون شهر و نقاط بالادستی، آب رودهای برزک را تأمین می کنند.

کشت گل و گلاب گیری، عرق گیری، زنبورداری و کشاورزی و باغداری شغل اصلی مردم برزک است اما چیزی که برزک را در کاشان شهره کرده است علاوه بر گلاب گیری، شاتوت های آبدار و خوش طعم این شهر است که تا یک ماه و نیم دیگر رسیده و قابل خوردن می شود.

از همان ابتدای ورود به برزک و در فاصله سه کیلومتری این شهر، مزارع وسیع پرورش و کشت گل به شما می گویند که اهالی این شهر به چه کاری مشغولند. مزارع گل 400 هکتاری، مزارع گلدشت برزک، سده و… مهمترین کانون های پرورش گل محمدی در برزک است. برزک هرچند نسبت به قمصر و نیاسر کاشان کمتر شناخته شده است اما اصلی ترین و مهمترین کانون تولید گل و گلاب در کاشان است. 70 درصد گل کاشان در برزک تولید می شود و کارخانه های مطرح تولید کننده گلاب در ایران گل مورد نیاز خود را از برزک تأمین می کنند. همین کارخانه ها هم به عنوان خریداران عمده، قیمت خرید محصول گل از کشاورزان را تعیین می کنند. به گفته حدادی یکی از تولیدکنندگان گل و گلاب در برزک، قیمت گل در تعامل و چانه زنی بین کننده مزرعه داران گل، شورای شهر و فرمانداری و کارخانه های تولید گل تعیین می شود. هرچند در این میان زور کارخانه ها بیشتر می چربد. مزرعه داران امید زیادی ندارند که قیمت خرید گل توسط عمده فروش ها نسبت به سال گذشته تغییر کند و احتمالاً روی همان کیلویی 10 الی حداکثر 12 هزار تومان باقی بماند. دلیل آن هم روشن است؛ افزایش محصول و عرضه بالای گل. اما از طرفی بازار خرید گلاب هم کساد شده است. وقتی از حدادی دلیل کسادی را می پرسم، می گوید: معلوم است دیگر! قدرت خرید مردم کم شده و گلاب در اولویت اول نیست. اگر قرار باشد از هزینه ها بزنند، گلاب هم یکی از آنهاست.

او می افزاید: امسال به خاطر بارندگی های فراوان، بازدهی محصول گل هم خیلی بیشتر شده و گل در مزارع فراوان است اما این به معنای خوب بودن وضع کشاورزان و تولیدکنندگان گلاب نیست. از طرفی هرچند محصول گل افزایش یافته اما کیفیت گل نسبت به سابق افت کرده و دیگر آن عطر و بوی مناسب را ندارد. دلیلش هم این است که در فصل گلدهی، دمای هوا به میزان کافی بالا نرفت و در واقع بوته ها در هوای سرد گل دادند. همین باعث می شود گل عطر و بوی لازم را نداشته باشد.

نکته دیگر شیوع شته بود که به برخی مزارع آسیب زد و باعث شد محصولی از این مزارع برداشت نشود. گل محمدی در وضعیت ارگانیک کشت و تولید می شود و نمی توان به آن سم زد چون هم باعث افت عطر و بوی گل می شود و هم خواص گلاب را از بین می برد همین وضعیت باعث شده که در مرحله برداشت گل با مخاطرات جدی آفات کشاورزی روبرو باشیم.

در کنار این مشکل مسأله دیگری هم درست در فصل برداشت گل به مسائل کشاورزان اضافه شده و آن کمبود کارگر گل چین در منطقه است. کار چیدن گل را بیشتر افغانستانی ها انجام می دهند اما گرانی و تورم و افت ارزش پول ملی، سرعت مهاجرت معکوس و بازگشت افغان ها را افزایش داده و به همین دلیل در کاشان پیدا کردن کارگر برای گل چینی و گلاب گیری به یک معضل تبدیل شده است.

در روزهای اوج کار که یک ماه در مزارع و تا سه ماه در کارگاه های گلاب گیری طول می کشد، دستمزد کارگر به روزی 100 هزار تومان هم می رسد. حدادی می گوید: به دلیل افزایش دستمزد کارگر و کمبود شدید آن، خیلی از مزرعه داران، قید چیدن گل را زدند و اصلاً گلی برداشت نکردند. برآورد می شود مزرعه داران برزک تاکنون حدود دو میلیارد تومان فقط به خاطر کمبود کارگر، زیان دیده اند. در مزارع، دستمزد کارگر به تناسب مقدار گلی تعیین می شود که از شش صبح تا حداکثر 12 ظهر چیده می شود. معمولاً یک کارگر تا ساعت 12 ظهر 50 کیلو گل می چیند که برای هر کیلو 3 هزار تومان به او پرداخت می شود.

گل ها پس از چیدن به کارگاه های گلاب گیری سنتی که تابلوی آنها را در خیابان ها و کوچه پس کوچه های برزک فراوان می توان دید بارگیری می شود. بسته بندی گل های چیده شده هم حتماً باید در کیسه های نایلونی باشد تا عطر آن حین نقل و انتقال و رسیدن به گلاب گیری نپرد. گلاب گیرها همیشه طرفدار گل غنچه و گلی هستند که تا ساعت هشت صبح چیده شده باشد. این گل ها با قیمت بالاتری خریداری می شوند و از آنها برای تهیه گلاب دوآتشه یا گلاب با عیار کامل استفاده می شود.

در برزک کارگاه های گلاب گیری سنتی معمولاً خانوادگی اداره می شوند. میزان گلی که همراه با آب در دیگ های مسی ریخته می شود ارزش و عیار گلاب را تعیین می کند. فرزانه جوادزاده که به همراه پدر و سه نفر دیگر از اعضای خانواده خود در کارگاه گلاب گیری سنتی شان کار می کند، می گوید: عیار گلاب از 12 تا 24 تعیین می شود. گلاب با عیار 24 گلابی است که نصف آن آب و نصف آن گلاب است.

او به دیگ های مسی که روی آتش قرار دارند اشاره می کند و می گوید: در این دیگ ها به مقدار مساوی 40 کیلو گل و به همان میزان آب ریخته می شود. عیار گل در برزک از 12 کمتر نیست. اما تولید گلاب دوآتشه متفاوت است. برای تهیه گلاب دوآتشه گلاب گیرها به جای آب از گلاب با عیار معمولاً 12 یا 16 استفاده می کنند.

او می گوید: معمولاً نسبت یک سوم یا نصف گلاب و نصف گل را در دیگ می ریزند تا گلاب دوآتشه به دست آید.

از جوادزاده درباره نحوه تشخیص گلاب با کیفیت می پرسم، می گوید: فرمول خاصی وجود ندارد. بیشتر باید به فروشند و برند اعتماد داشت و اینکه از چه جایی گلاب می خرید اما خب، اغلب می گویند هرچه گلاب تلخ تر و گس تر باشد، بهتر است.

دره برزک را با عطر گل محمدی و شاتوت و هزار و یک رایحه دل انگیز ناشناخته ترک می کنم و نمی دانم به این همه زیبایی غبطه بخورم یا برای آن همه رنج غمگین باشم.