باغ دولت آباد یزد؛ نگینی در دل کویر - بیباپ

جهت دریافت خدمات طراحی داخلی باغ ویلا با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. گروه آبان با سالهای تجربه طراحی معماری و ساخت و مشارکت در پروژه های ساختمانی ویلا و باغ کوچک و بزرگ بهترین انتخاب جهت مشاوره و اجرا میباشد.

خبرنگاران | سرویس گردشگری - باغ دولت آباد از باغ های قدیمی شهر یزد در کشور ایران است و یکی ازبلندترین بادگیرهای خشتی دنیا با ارتفاع 33 متر و 80 سانتیمتر در این مکان ساخته شده است. طرح باغ دولت آباد یکی از اصیل ترین و بدیع ترین طرح های باغ رسمی ایرانی است. این باغ هم ردیف باغ فین در کاشان و باغ شاهزاده ماهان در کرمان می باشد. باغ دولت آباد یزد یکی از باغ های ایرانی ثبت شده در میراث دنیای یونسکو است.

موقعیت جغرافیایی باغ دولت آباد

در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی واقع در محله چهار منار داخل کوچه فردوسی (حسینیه فردوس) قرار گرفته است و در دیگری که در بلوار دولت آباد قرار گرفته است.

موقعیت جغرافیایی باغ دولت آباد یزد

تاریخچه باغ دولت آباد یزد

درکتاب یادگارهای یزد، نوشته ایرج افشار آمده است: مطالعه تاریخ قدیم یزد نشان می دهد که باغ های مهم و بزرگ و زیبا از قدیم ترین ایام در آنجا ساخته می شده و ذکر بسیاری از آن ها در آن کتب موجود است. از جمله در تاریخ جدید یزد از سی باغ نام برده شده است. ولی افسوس که اثری از هیچ کدام از آن ها اکنون بر جای نیست.

باغ دولت آباد یزد از نمونه باغ های بزرگ ایران است که در سال 1160 هجری قمری دوره زندیه بناشده است. بادگیر مرتفع و زیبای آن با ارتفاع 33 متر از سطح زمین بلندترین بادگیری است که تا به امروز شناسایی شده است. این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سرسلسله خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد است. او ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات، باغ دولت آباد را به وجود آورد. قنات تاریخی بزرگ و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده است.

بنای این مجموعه به سال 1160 ساخته شده و در حدود 260 سال قدمت داشته و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند بوده است. این بنا که می بایست در اختیار نوادگان محمدتقی خان (بزرگ خاندان رحیمی) باشد، اکنون توسط میراث فرهنگی اداره می گردد.

این مجموعه یادگاری است از دوره های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ، درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می شوند.

تصویری قدیمی از باغ دولت آباد یزد

معماری باغ دولت آباد یزد

پیدایش مجموعه عمارات باغ دولت آباد پس از احداث و احیای رشته های قناتی است که با همین نام شکل گرفته و پس از رونق باغ های پیرامون، در آن چند عمارت شامل عمارت سر در، عمارت بهشت آیین، تالار آیینه، عمارت تهرانی، عمارت هشتی (عمارت بادگیر)، عمارت سردر شمالی (مربوط به باغ بهشت آیین) و تالار طنبی احداث شده است. هم چنین اصطبلی بزرگ با شترخان و غلام خانه در غرب باغ و در کنار رودخانه خشک قرار گرفته است.عناصر و اجزای باغ:

1. عمارت سردر (بهشت آیین)
2. عمارت هشتی (عمارت بادگیر)
3. تالار طنبی
4. عمارت طهرانی
5. تالار آیینه
6. عمارت سر در شمالی
7. اصطبل بزرگ
8. ابنیه فرعی و خدماتی
9. آب انبار

در واقع باغ دارای چهار بنای اصلی بوده که سه دستگاه آن به نام هشتی، تالار طنبی و سردر هنوز بر پای است و قسمتی از اطاق های زمستانی هم وجود دارد ولی بقیه ساختمان ها و حتی عرصه آن از بین رفته است. علاوه بر این بناهای اصلی، ابنیه فرعی و خدماتی در ضلع شرقی باغ شامل آبدار خانه،شربت خانه ،آشپزخانه و تاسیسات چاه و منبع آب با گاورو وجود دارد که در مواقع کم آبی برای پر کردن حوض های متعدد باغ از آن استفاده می شده است.

مجموعه ساختمان های دولت آباد هر یک دارای مشخصات معماری و جلوه های اصیلی از کاربرد فضا های مورد احتیاج در آن موقع است. عمارت هشتی که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است در واقع کوشک اصلی باغ محسوب می گردد و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. این بادگیر با 33 متر و 80 سانتی مترارتفاع، بلندترین بادگیر موجود در ایران است. عمارت هشتی دارای سه اتاق بزرگ و حوضخانه ای (با حوض یکپارچه مرمرین) در وسط می باشد. طرح آن شبیه سایر کوشک های ایرانی است و طبقه فوقانی یک تالار و صفه و منظر دارد.

نمایی از عمارت داخلی باغ دولت آباد یزد

در سمت غرب عمارت هشتی، عمارت طَنَبی بزرگ و مجللی قرار گرفته است که دارای بادگیری مربع شکل و رو به باغ است. در دو طرف تالار طنبی، تالارها، صفه ها وشبستان هایی در یک طبقه جای دارد که در و روزن های آن ها به طنبی باز میگردد. در زیر طنبی، زیر زمینی ژرف کنده اند که با دو پله راست به باغ می پیوندد و از طرف جنوب با راهرویی به محوطه زیر بادگیر ارتباط دارد.

عمارت سردر (در مرز مشترک دو باغ اندرونی و بیرونی) اصلی ترین عمارت باغ بهشت آیین بشمار است که دو طبقه است و زیر خان آن از یک سردر، هشتی و یک اتاق بزرگ (رو به شرق) و چند اتاق کوچک (رو به شمال و جنوب) و چند راهرو تشکیل شده است.

نمایی از باغ دولت آباد یزد در شب

بادگیر باغ، بلندترین بادگیر دنیا

آنچه این باغ را در میان باغ های ایرانی شاخص نشان می دهد، بادگیر مرتفع آن است که با 33.8 متر بلندترین بادگیر دنیا شناخته شده است. از دیگر خصوصیات این بادگیر، هشت ضلعی بودن آن است که باعث می گردد باد در هر جهت بوزد و به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین راهنمایی گردد. از سوی دیگر در زیر این بادگیر حوضی قرار گرفته است به طوری که با وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی را داخل بنا ایجاد می نماید. دراین ساختمان با تلفیق باد و آب که درحوض های داخل ساختمان درجریان است، هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال پیدا می نماید. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می گردد.

تصویری زیبا از باغ دولت آباد یزد

گردش آب در باغ دولت آباد

آب در باغ دولت آباد بیش از هر باغ ایرانی دیگری به نمایش گذاشته شده است و در تمام سطوح آن جریان دارد. در این باغ شاهد فرو رفتن آب و فوران مجدد آن در قسمت های مختلف هستیم که با استفاده از قوانین معماری میسر شده است.

به طور کلی می توان بخش های زیر را برای جریان آب در باغ دولت آباد در نظر گرفت:

• جهت نمایان حرکت آب
• جهت پنهان حرکت آب
• حوض و آبنما

زیر بادگیرِ عمارت هشتی، نخستین جایی است که آب دیده می گردد و در یک حوض مرمری می جوشد و بالا می آید. سپس با طی جهتی به حوضی در میان عمارت می رسد و از آنجا راهش را به سوی سه حوض مستطیل شکل در سه شاه نشین باغ ادامه می دهد. آب برای طی کردن ادامه جهتش به مقابل ارسی اتاق ها می رسد و در سه سینه کبکی جریان می یابد. سینه کبکی یکی از فنون هوشمندانه معماری ایرانی در باغ هاست و به استفاده از سنگ های تراش دار در کف جوی برای نمایان شدن موج آب اطلاق می گردد. سینه کبکی های باغ دولت آباد از سنگ مرمر است و به شکلی تراشیده شده اند که موج ایجاد نمایند و حجم آب را بیش از واقعیت آن نشان دهند.

آب از هر سینه کبکی، به یک حوض کوچک موسوم به حوض کلگی وارد می گردد و از آنجا خودش را به آبنمای بزرگ باغ می رساند تا نمایشی شکوهمند را به راه بیاندازد. نکته مهم در باره این آبنما این است که دقیقا بر محور اصلی باغ قرارگرفته و ابعاد آن متناسب با ارتفاع بادگیر عمارت هشتی در نظر گرفته شده است. این جای گذاری درست و به جا باعث می گردد تا تصویر این عمارت به طور کامل در آب انعکاس یابد و بر زیبایی باغ بیافزاید.در گذشته پس از آبنما، آب به درون یک آبگردان (محلی گود) می ریخته است که متاسفانه امروزه اثری از آن دیده نمی گردد.

بنابراین پس از آبنما، آب از زیر عمارت سردر گذر نموده و وارد باغ بهشت آیین میگردد تا خودش را به به یک استخر 12 ضلعی بزرگ، در شمال عمارت برساند. پس از این استخر بزرگ، آب به سمت سه استخر مستطیل شکل در سه سمت دیگر جاری می گردد و سپس به سوی خیابان ها و آبادی ها رود تا احتیاجهای کشاورزی را رفع کند.این نمایش آب تنها نشان از خلاقیت ذهن معمار دارد که به جریان آب در لایه های زیرین زمین و سیراب کردن درختان بسنده ننموده و برای سیراب نمودن روح ساکنان کویر آن را به سطح زمین نیز آورده است.

حوض اصلی آب باغ دولت آباد یزد

پیشنهاد خبرنگاران

برای دیدن این باغ حداقل نصف روز وقت بگذارید و سعی کنید از تمام زیبایی های داخل باغ لذت کامل را ببرید. آیا تا به حال از این باغ بازدید نموده اید؟ نظر شما درباره این مکان تاریخی چیست؟

منابع: ویکی پدیا، کجارو و کویرها و بیابان های ایران