دنیا پساکرونا چگونه است؟ - بیباپ

دکتر محمد علی محمدی قره­قانی استاد جامعه شناسی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت وگوی تفصیلی با خبرنگاران، ابتدا با اشاره به تبعات اقتصادی بحران کرونا، اظهار کرد: در اقتصاد پساکرونا نحوه فراوری، مصرف، روابط کالایی انسان ها و نقش اجتماعی کالاها و خدمات با جامعه دچار تغییرات معنایی و مفهومی عمیق خواهد شد؛ یعنی میزان اهمیت و نقش کالا در زندگی، نوع کالا و اولویت آن، میزان حساسیت و احتیاج به کالا، ویژگی ها و قدرت افراد نسبت به کالا و همچنین قدرت کالا در جامعه روشن و تعیین می گردد.

وی تقسیم بندی و طبقه بندی کالاها را از ویژگی های اقتصادی دنیای پس از کرونا دانست و گفت: احتمالا کالاهای تجملاتی و زینتی حداقل برای مدتی اهمیت خود را از دست داده و در عوض کالاهای استراتژیک مصرفی و احتیاجهای اولیه به خصوص احتیاجهای مرتبط با سلامت جای آن را می گیرند.

اقتصاد پسا کرونا، اقتصادی انسانی تر خواهد بود

وی ادامه داد: به نظر می رسد اقتصاد پسا کرونا اقتصاد انسانی تری خواهد بود، یعنی مناسبات اقتصادی و کالایی در خدمت انسان است به عبارتی تا پیش از این کالایی شدن انسان اهمیت داشت، اما در دنیا پس از کرونا انسانی تر شدن کالا جلوه بیشتری خواهد داشت.

محمدی با بیان اینکه دنیا در اقتصاد پساکرونا ناگزیر از شفافیت بیشتر و مبارزه علنی و جدی با فساد، رانت خواری و اختلاس خواهد بود، ادامه داد: اقتصاد پساکرونایی باید اقتصاد چابک و صریحی باشد، یعنی مثل قبل نمی ­تواند تنبل و بی حال باشد، همچنین نمی­ تواند با رودربایستی نسبت به مراجع و مراکز خاص عمل نموده و نسبت به رانت و اختلاس بی­ تفاوت باشد. این اقتصاد ناگزیر از شفافیت و هماهنگی با نظام اقتصاد بین­ الملل خواهد بود و این همه تغییر دقیقاً در جهت منافع شهروندان اتفاق خواهد افتاد.

تغییر مؤلفه­ های فرهنگی جوامع در دنیا پساکرونا

این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به مؤلفه دوم یعنی مباحث فرهنگی، اظهار کرد: قطعا نگرش، بینش و ایمان ما در دنیا پساکرونا دچار تغییر و تحول بنیادین خواهد شد. دنیا هستی، دنیا معنا، هستی شناسی و معرفت شناسی انسان پسا کرونایی آنچنان که در هنگامه کرونا هم می بینیم دچار تغییر و تحولات جدی و دامنه دار می گردد.

به اعتقاد وی، در دنیا پساکرونا با نوعی انسان بی ­محابا نسبت به مراجع ارزشی و هنجاری روبرو خواهیم بود که معنای زندگی­ اش در دوران کرونا و تحت تأثیر تجربه­ های شخصی از بحران و بی معنایی ها و مخاطرات دچار تحول شده و با مضامین و موازین قبل از کرونا نمی توان با وی روبرو شد. یعنی کرونا بر نحوه تفکر هستی­ شناسانه و معرفت ­شناسانه انسان ها حتی در زندگی روزمره و همچنین در انسان معمولی هم تأثیر تدریجی و شگرفی بر جای خواهد گذاشت.

این جامعه شناس با بیان اینکه انسانی که دچار بحران در معنای زندگی شده حتما دچار انقلاب و دگرگونی در فهم زندگی یا دنیا زندگی و زیست دنیا مورد نظر اگزیستانسیالیست ها و پدیدار شناسان می گردد، به این نکته اشاره نمود که انسان بر جوهر وجودی خود متکی شده و در مقابل مراجعی که از بیرون قصد سلطه بر او را دارند، بی پروا خواهد بود در بیان دیدگاه خود اضافه نمود: در جوامعی که مراجع مورد نظر در زندگی عموم شامل مراجع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در هنگامه بحران نتوانستند به طور مؤثر حضور داشته و متولی گری نموده و تصمیم سازی به موقع نمایند، شاید ناخواسته انسان پساکرونا را به خودباوری و خوداتکایی رهنمون کردند که ممکن است گاهی این خودباوری حتی در شکل رادیکال و نابهنجار نیز زمینه ظهور یابد و دنیا زندگی را دچار تحول بنیادین معنایی کند.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با تاکید بر اینکه در دنیای پساکرونا قطعا ما تعامل اجتماعی و عاطفی دگرگونه ای خواهیم داشت، گفت: مفهوم خویشاوندی و خانواده، مفهوم محیط زیست، سلامت، بدن و روان برای انسان بعد از کرونا یک مفهوم دیگری است، محیط انسانی و اجتماعی ما دچار تغییرات معناداری شده و دانش سلامت انسان­ ها به عنوان یک امر فرهنگی در دنیا بعد از کرونا دستخوش تحول و تکامل خواهد شد.

نگاه خوشبینانه به دنیا بعد از کرونا

دکتر محمدی با بیان اینکه می ­توان به دنیا بعد از کرونا نگاه خوشبینانه ای هم داشت، توضیح داد: شاید در کوتاه مدت و در دوره گذار دچار تضاد و تناقض­، کمبودها و ناهنجارهایی شویم، اما در بلند مدت نتایج بهتری خواهد داشت. رفتار ما در این دوران ارتباط مستقیمی با رفتار نهادهای متولی خواهد داشت. به عنوان نمونه اینکه آیا مردم به تنهایی این راستا دوران گذار را طی می نمایند و یا به یاری نهادهای متولی و مراجع ارزشی و فرهنگی، می­ تواند نقش اساسی در انتخاب ­های آینده آنان داشته باشد.

وی با بیان اینکه طی این مدت بسیاری از انسان ها دچار تنهایی، واماندگی و بی پناهی شدند و این مساله آنها را بشدت دچار شوک و استرس نموده است، ادامه داد: در این شرایط بعضی از خود سوال می نمایند چرا حالا که احتیاجمند حمایت منسجم و تشکیلاتی هستیم، این حمایت ها آنطور که باید وجود ندارد، تکلیف ما در این شرایط چیست؟ موضع مراجع فکری و ارزشی در برابر انسان بحران زده چیست؟ به نظرم این انتخاب ­های تاریخی و راهبردی گروه های مرجع در انتخاب پاسخ مناسب به بحران های امروز مردم ، تأثیر شگرفی در نقش فردای آنان تأثیر خواهد داشت.

واکنش های انسان حادثه دیده در دوران پساکرونا

محمدی با بیان اینکه انسان حادثه دیده در بحران معمولا دو واکنش نشان می دهد، ادامه داد: این فرد یا دچار افسردگی و ترومای بعد از فاجعه شده و تبدیل به انسان آسیب­ دیده می گردد و یا ممکن است به انسانی متکی به نفس و توانمندتر تبدیل گردد که می تواند به تنهایی و یا با اتکاء به شبکه محدودی از روابط و بدون مراجع خود را از بحران خارج کند. تحت این شرایط فردیت انسان تقویت شده و ایمان او تحول یافته و هستی­ شناسی جدیدی پیش روی او باز می گردد که می تواند پیغامدهای مثبت یا منفی متعددی را به دنبال داشته باشد.

دگرگونی مولفه سیاست در دنیا پس از کرونا

این جامعه شناس در ادامه با بیان اینکه مؤلفه سیاست در دنیا پس از کرونا چه در ابعاد سیاست داخلی و چه سیاست خارجی دچار تحول و دگرگونی خواهد شد و کشور ما نیز از این مساله مستثنی نیست، توضیح داد: دولت ها در دنیا پسا کرونا باید جوابگو باشند، فراموش نگردد که جوامع در این دوران تغییر و به خود و توانایی هایش باور پیدا نموده و به قدرت شبکه های اجتماعی و اجتماعات پی برده است. شهروند، قدرت فردیت خود را دریافته و به راحتی زیر بار هر دولتی با هر سطحی از جوابگویی و احساس مسئولیت نمی رود.

وی ادامه داد: در دنیای بعد از کرونا جامعه و افراد خیلی مطالبه گر خواهند بود و دولت ها باید خودشان را با این شرایط هماهنگ نموده و مسئول و جوابگو باشند. دولتی که گاه احساس می ­شد در بلاتکلیفی مانده و در برابر درماندگی شهروندان ایده صریح، قاطع و مبتنی بر احتیاج و شرایط شهروندان ندارد، بعد از کرونا و در غیاب جامعه مدنی نمی تواند همچنان به عنوان مرجع قابل اعتنا و داور مقتدر حل و فصل مناسبات مردم با کانون قدرت باشد. باید قدرت متقاعدنمایندگی بالایی وجود داشته باشد وگرنه جامعه ای که از بحران ها عبور نموده و به خودباوری رسیده و یا عبور ننموده و دچار افسردگی و آسیب های اجتماعی شده، می تواند منشأ ناهنجاری ها گردد.

به گفته وی، در عرصه سیاست خارجی هم دولت ها باید مناسبات خود را با دنیا بهبود دهند. در دنیا بعد از کرونا برای روبروه مؤثر با اثرات کرونا ائتلاف ­ها و معاهده ­های جدیدی در روابط تجاری، اقتصادی و سیاسی طراحی و اجرا خواهد شد.

تحول و دگرگونی نهاد خانواده در دنیای پس از کرونا

دکتر محمدی در ادامه گفت وگو توجه به مقوله اجتماعی در دوران پساکرونا را مؤلفه بعدی بیان کرد و گفت: نهاد خانواده بعد از کرونا دچار تحول و دگرگونی شده است؛ پیش از این می ­گفتیم خانواده نهاد مقدس و مأمنی برای افراد است اما این تعریف با کمی تغییر روبرو شده است. بر مبنای گزارش های رسمی، اختلافات و تنش در خانواده ها پنج برابر افزایش پیدا نموده و این مساله کارکرد و کارآمدی خانواده ها را دچار اختلال خواهد نمود. از این طریق تغییرات دامنه ­دار مفهومی و عملی در حوزه خانواده را شاهد خواهیم بود که خود منشأ تغییرات در شرایط اعضای این نهاد شامل بچه ها، جوانان، زنان و مردان خواهد بود که به هر دو صورت مثبت و منفی جلوه خواهد نمود و نقش سیاست اجتماعی در جامعه پساکرونا را متذکر می ­گردد.

وی با بیان اینکه در جامعه پس از کرونا مفهوم و انسجام درون خانواده باید بازنگری شده و مفهوم همبستگی خانواده دوباره معنا گردد، گفت: باید آنالیز گردد که چگونه می توان بر گسیختگی انسجام عاطفی و روانی بعضی خانواده ­ها در دوران کرونا و خشونت ­های برآمده از آن غلبه پیدا کرد. آیا راهی وجود دارد یا انتظار شکل­ گیری خانواده های جدیدی را باید داشته باشیم.

این جامعه شناس به نقش پزشکان و کادر درمانی در این دوران اشاره نمود و با بیان اینکه مرجعیت پزشکان و پرستاران بعد از کرونا به سادگی از بین نمی رود، اعلام کرد: مفهوم مبارزه و دفاع مقدس مؤلفه های جدیدی در حوزه های علم و دانش پیدا می نماید. شهیدان دفاع از مرزهای سلامت و پاسداران جدید امنیت و جان سربرآورده ­اند که برای حفظ مرجعیت در این عرصه هم قطعاً تلاش­ ها و چالش ­های جدیدی را تجربه خواهیم کرد.

ایجاد تغییر و تحولات محسوس در نهاد آموزش و تعلیم و تربیت

محمدی با اشاره به تغییر و تحولات محسوس در نهاد تعلیم و تربیت و ضرورت آشنایی افراد جامعه با مولفه های اصلی این شرایط، توضیح داد: هم اکنون در آموزش و پرورش و دانشگاه ها شاهد چند واقعیت هستیم، اول اینکه تقویت و جدی دریافت فضای مجازی اجتناب ناپذیر است، چراکه فضای مجازی فرصت و ثروت و راهکار ای برای مدیریت شرایط فعلی است و مقابله با آن نادرست و محکوم به شکست است. دوم توجه به آموزش­ های مجازی و استفاده بهینه از آنهاست، رشد و ارتقای کارایی آموزش های مجازی از واقعیت های انکارناپذیر دنیای بعد از کروناست.

وی ادامه داد: مساله سوم اینکه در دنیا بعد از کرونا در حوزه تعلیم و تربیت، سرمایه گذاری در محصولات و صنایع دیجیتال، لوازم آی تی، کامپیوتر، اینترنت و لوازم دیجیتال به شدت توسعه پیدا می نماید و همان طور که گفته شد، بسیاری از امور و مراودات تمدن جدید به این سمت و سو خواهد رفت. در این راستا کشوری که نتواند بخش عمده ای از درآمد سرانه و درآمد ملی خود را صرف بهبود زیرساخت های آی تی و تکنولوژی دیجیتال قرار دهد، بسیار فقیر خواهد بود و در آینده دنیا جایگاهی نخواهد داشت.

مداخلات کاهش تبعات اجتماعی پساکرونا

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در حوزه اجتماعی مبحث سلامت فیزیکی، اجتماعی و روانی اهمیت خاص خود را پیدا می نماید، ادامه داد: مطمئنا بشر متوجه اشتباهات و نقاط ضعف خود خواهد شد و سرمایه گذاری ویژه ای در این بخش ها خواهد نمود. ثروتمندان به این نتیجه می رسند که باید برای سلامت انسان اعم از فقیر و غنی گام بردارند و این پیغام مهم کرونا بود که هیچ کس از این آسیب در امان نیست.

پیغام مهم کرونا چه بود؟

به اعتقاد این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات رفاه اجتماعی، پیغام کرونا چیزی بود که جنبش های اجتماعی مدتها در پی ارسال آن بودند، جوامع بدون تقویت سلامت اجتماعی و مولفه های وابسته به آن مانند همبستگی و انسجام، مشارکت و همکاری، سازگاری و تاب­ آوری، شبکه روابط و حمایت، اعتماد و سرمایه اجتماعی، امکان مقابله با بیماری و ویروس، بلایای طبیعی، جنگ و حوادث و بحران ها را نخواهند داشت. به عبارت دیگر بدون سلامت اجتماعی و آفرینش جامعه ­ای سالم، ثابت شده که هیچ امری از امور حکمرانی مطلوب پیش نخواهد رفت.

ضرورت حضور متخصصان اجتماعی و فرهنگی در کنار مدیران سلامت

این جامعه شناس ادامه داد: اگر نتوانیم فرمان­ های ضروری پیشگیری را به جامعه صادر کنیم، نمی توانیم جلوی هجوم سیل بیمار به بیمارستان ها و انباشتگی این سونامی و به اصطلاح پاندمی را بگیریم. به عبارت دیگر در دنیای پساکرونا هیچ پزشک و مدیر حوزه سلامتی نمی تواند بدون متخصصان حوزه های اجتماعی و فرهنگی، جامعه بیماران را مدیریت کند.

وی با بیان اینکه در بعد روانی هم ممکن است بیشترین خسارت و یا دستاوردها را در حوزه سلامت روان ببینیم، توضیح داد: به قول دکتر فرانکل که می گفت: رنج ها اگر مرا نکشد مرا قوی تر خواهد نمود، شرایط فعلی نیز همین گونه خواهد بود. انسان وانهاده و یا به عبارتی انسان و فردیتی که به لحاظ بیماری، خطر، مرگ، استرس و فقر مورد تهدید قرار گرفته، اگر بتواند روی پای خود بایستد انسان پیروز و فزونی خواهد بود. چراکه انسان پساکرونا به قابلیت ها و ظرفیت های وجودی خود پی برده، خود را شناخته و اعتماد به نفس و قدرت پیدا نموده و این فرصتی برای بازسازی یک جامعه پویا و کارآمدتر را در اختیار سیاست­گذاران قرار می دهد.

ضرورت مداخلات مددکاری در دوران پسا کرونا

وی با تاکید بر اینکه طی این دوره همچنین با افرادی که در دوران گذار دچار استرس و افسردگی شده اند، سروکار خواهیم داشت، توضیح داد: برای مداخله و پیشگیری از تبعات منفی این شرایط، متولیان جامعه باید اقدامات مناسبی را در پیش بگیرند. اگر حمایت ها و سیاست های اجتماعی و همچنین مددکاری های اجتماعی در کنار حمایت های اقتصادی نباشد، مطمئنا جامعه به وسیله انسان های به خود وانهاده آسیب می ببیند.

محمدی خطاب به دولتمردان با بیان اینکه در دوران پسابحران نباید فقط به فکر تامین اقلام مصرفی اولیه زندگی بود، اعلام کرد: نباید از مددکاری های اجتماعی و روانی پس از بحران غافل بمانیم، چراکه بی توجهی به این موارد می تواند شیرازه جامعه را از هم بپاشد.

خطر وانهادگی افراد جامعه

وی با تاکید بر اینکه خطر وانهادگی افراد جامعه در سه سطح آشکار می گردد، توضیح داد: اول در سطح خرد و فردی شامل پریشانی و افسردگی روحی و روانی است که می تواند به افزایش خودکشی در جامعه منجر گردد. در حوزه فردی همچنین ممکن است اعتیاد و بزهکاری های فردی و آسیب های ناشی از آن پدیدار گردد. در حوزه میانی افراد وانهاده که دچار بی نظمی های ذهنی پس از فاجعه شده اند ممکن است روی خانواده ها تاثیر منفی برجای گذارند، یعنی خشونت های خانگی و خشونت علیه بچه ها افزایش یابد. در سطح کلان هم با هم افزایی آسیب ­های فردی و خانوادگی، آسیب کلان جامعه رقم زده می گردد.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی با تاکید بر اهمیت عملکرد صحیح دولت و سیستم های اجتماعی و سیاسی و ارایه خدمات اجتماعی مناسب، اظهار کرد: درغیر اینصورت مطمئنا جامعه با چالش های جدی روبرو می گردد، لذا این مسائل باید در صدر توجه مسئولان باشد؛ چون اگر خانواده آسیب ببیند کل جامعه دچار بحران، آسیب و بی نظمی اجتماعی خواهد شد. چرا که بچه ها، زنان، دانش آموزان و سایرین در این بستر رشد نموده و رخداد مسائلی همچون طلاق و از هم پاشیدگی در بستر خانواده، ممکن است جامعه را با فروپاشی روبرو کند.

به گفته وی، مجموع خطر و تهدیدهای فردی، میانی و خطر کلان می تواند مسائل و مسائل و آسیب­ های جدی و مواردی مانند اعتیاد، ناهنجاری های جنسی، روابط خارج از عرف، افسردگی و خودکشی، خشونت و جنایت را در سطح جامعه به بار آورد.

این جامعه شناس با تاکید بر اینکه اگر جامعه پساکرونایی را مورد تحلیل، تصور و تخیل جامعه شناسانه و روانشناسانه قرار ندهیم ممکن است بحران ها را با خود حمل کنیم، توضیح داد: ممکن است این بحران ها در جامعه آینده کشورها دست به دست داده و شالوده نظام اجتماعی و سیاسی را به هم بریزند.

این استاد جامعه شناسی دانشگاه در پایان تاکید نمود: قبل از اینکه وانهادگی پیش آمده تقویت شده و انسان ها دچار وانهادگی بیشتری شوند، یعنی گروه ها و طبقات فرودست احساس درماندگی نمایند و ارتباط عاطفی آنها با جامعه از بین رفته و نفرت و کینه بین طبقات فرودست با طبقات میانی و فرادست به خشونت، نفرت و انتقام و انزجار اجتماعی منجر گردد، دولت و نهادهای اجتماعی متولی موظفند که الفت اجتماعی را بین گروه ها تقویت نمایند و با اعمال مداخلات حیاتی به شرایط گروه های وانهاده شده به لحاظ اقتصادی، احتیاجمندان به کالاهای اساسی و سلامت روان آنها رسیدگی نمایند.